Alergijska imunoterapija kao uzročno lečenje alergija

Kako nastaju alergije?

Alergijske reakcije nastaju zbog neadekvatnog funkcionisanja imunog sistema, a ne kako se uobičajeno misli zbog "pada imuniteta". 
Pritom alergen, složenim nizom zbivanja, u organizmu podstiče nastanak specifičnih IgE-antitela (senzibilizacija).
Ta se antitela vežu se za ćelije mastocite koji su prisutni u koži i sluznicama (nosa, sinusa, oka, donjih disajnih puteva) i u ponovnom kontaktu s alergenom dovode do oslobađanja histamina i drugih posrednika upale iz mastocita. Oslobođeni histamin i drugi posrednici upale, odgovorni su za pojavu simptoma alergije.

Reakcije koje izazivaju u organizmu preosetljivih osoba, prepoznajemo kao alergijske bolesti pojedinih organa – nosa (alergijski rinitis), sinusa (alergijski sinusitis), oka (alergijski konjunktivitis), donjih disajnih puteva (alergijska astma) i kože (atopijski dermatitis ili ekcem).
Otrovi opnokrilaca (pčela, osa, stršljen) takođe sadrže alergene.
Zbog toga ubodi opnokrilaca (poput pčela i osa) kod preosetljivih osoba mogu dovesti do ozbiljnih, ponekad čak i po život opasnih alergijskih reakcija. Najteži oblik među njima je anafilaktički šok koji neretko završava smrću.

Pristup lečenju alergija

U lečenju alergijskih bolesti najčešće se koriste antihistaminici i lokalno primenjeni kortikosteroidi, što predstavlja primjenu na sluznicu ili kožu. Neutralizirajući delovanje histamina i drugih posrednika upale, ovi lekovi uspešno otklanjaju simptome alergije.
Međutim, oni nemaju nikakvog uticaja na prirodni tok alergijske bolesti (tipičan tok je napredovanje od blagog alergijskog rinitisa prema težim oblicima i prema alergijskoj astmi), kao niti na nastanak novih senzibilizacija (kod preosetljivih osoba, ponavljano izlaganje alergenima često dovodi do dodatnih senzibilizacija).

Lečenje sistemskih alergijskih reakcija nakon uboda opnokrilaca takođe uključuje antihistaminike, sistemski primenjene kortikosteroide u obliku tableta ili injekcija/infuzija, a u težim oblicima potrebna je i brza primena adrenalina. Iako u akutnim situacijama spašavaju život, ovi lekovi ne menjaju reaktivnost organizma na otrov opnokrilca. Stoga je osoba koja je jednom doživela sistemsku alergijsku reakciju nakon uboda opnokrilca, pod velikim rizikom slične, a često i teže sistemske alergijske reakcije u slučaju ponovnog uboda.

Jedini oblik lečenja alergija, koji stvarajući toleranciju alergena u organizmu (uzročno delovanje) dovodi do značajnog smanjenja simptoma, a pritom može preusmeriti tok bolesti, smanjiti nastanak novih senzibilizacija i buduću reaktivnost na alergen je alergijska imunoterapija.

Šta je alergijska imunoterapija i kako se izvodi?

Alergijska imunoterapija (engl. allergen-immunotherapy – AIT), poznata i pod starijim nazivima poput alergen-specifična imunoterapija (ASIT), specifična imunoterapija (SIT) ili hiposenzibilizacija, delotvorna je metoda lečenja alergijskih bolesti s primenom u kliničkoj praksi dužoj od sto godina. Sastoji se u ponavljanoj primeni alergena na koji je osoba preosetljiva, odnosno koji je u organizmu podstakao stvaranje specifičnih IgE-antitela. Alergen se primenjuje u obliku standardiziranog alergenskog ekstrakta, prvo u postupno rastućim dozama (početna faza), a po postizanju određene doze (tzv. doza održavanja), njenim ponavljanjem u određenim vremenskim razmacima (faza održavanja). Donedavno najčešći put primene bile su potkožne injekcije – subkutana imunoterapija (engl. subcutaneous immunotherapy – SCIT), a u novije vreme sve češće se koriste i drugi načini unosa alergena, posebno kapi ili tablete koje se otapaju ispod jezika što se naziva sublingvalna imunoterapija (engl. sublingual immunotherapy – SLIT).

Početak i način izvođenja terapije ovisi o vrsti alergena i alergenskog ekstrakta. Tako je kod alergena koji imaju sezonsku pojavnost (različite vrste peludi), izvođenje terapije obično prilagođeno njihovoj prisutnosti u okolišu. Najčešće terapija započinje i završava prije početka sezone polinacije (SCIT) odnosno započinje prije i nastavlja se tijekom sezone polinacije (SLIT) te se na isti način ponavlja u sljedećoj sezoni. Kod cjelogodišnjih alergena (grinje kućne prašine, epiteli životinja), kao i kod otrova opnokrilaca (pčela, osa), terapija se može započeti u bilo kojem trenutku i izvodi se kontinuirano.

Efekti imunoterapije, kandidati i terapijski uspjeh

Klinički efekti alergijske imunoterapije obuhvataju: smanjenje simptoma alergijskih bolesti, sprečavanje napredovanja bolesti prema težim oblicima i sprečavanje dalje senzibilizacije. 
Tako se kod osoba lečenih alergijskom imunoterapijom simptomi javljaju tek pri dužoj izloženosti većim količinama alergena, blaži su i zahtevaju značajno manju upotrebu simptomatskih lekova (antihistaminici, kortikosteroidi i drugi).
Karakteristično napredovanje bolesti (postupno pojačavanje težine simptoma alergijskog rinitisa, s čestom progresijom u alergijsku astmu) značajno se smanjuje odnosno izostaje kod osoba lečenih alergenskom imunoterapijom.
Sprečavanje senzibilizacije na nove alergene takođe je dobro poznati učinak ove terapije. Kod osoba preosetljivih na otrove opnokrilaca, alergenskom imunoterapijom najčešće se postiže potpuna nereaktivnost te u slučaju ponovnog uboda izostaje sistemska alergijska reakcija.

Terapijski uspeh zavisi od dobrog izbora osoba pogodnih za ovaj oblik lečenja, kao i alergena koji će se pritom koristiti. 
Kandidati za alergijsku imunoterapiju su osobe sa dokazanom senzibilizacijom na određeni alergen (dokaz specifičnih IgE antitela), kod kojih izloženost tom alergenu dovodi do pojave simptoma.
Suprotno tome, osobe koje imaju simptome slične alergijskim bez dokazane senzibilizacije, kao i osobe kod kojih dokazanu senzibilizaciju nije moguće povezati s pojavom simptoma, nisu kandidati za alergensku imunoterapiju. Kod osoba s dokazanom senzibilizacijom na dva alergena, ponekad je potrebno isključiti ukrštenu reaktivnost, jer od toga zavisi hoće li se za lečenje koristiti jedan ili dva alergenska preparata.

Trajanje alergijske imunoterapije

Ako su tokom prve godine postignuti zadovoljavajući učinci, preporučeno trajanje terapije je od tri do pet godina. 
Poznato je da su učinci alergijske imunoterapije prisutni tokom i određeno vreme nakon njenog sprovođenja. Međutim, njihova dugotrajnost po završetku terapije razlikuje se od osobe do osobe. Kreće se od nekoliko godina (često desetak, pa i više), dok su kod nekih pojedinaca učinci trajni. Pritom je dužina trajanja terapije svakako važan faktor.

Danas se smatra da je za postizanje dugotrajnijih kliničkih učinaka potrebno sprovoditi alergijsku imunoterapiju minimalno tri godine. 
Trajanje terapije moguće je produžiti do pet godina, a izuzetno kod osoba pod velikim rizikom anafilaksije zbog uboda opnokrilaca, terapija može biti i doživotna. Budući da za sada ne postoje pouzdani testovi kojima bi se mogla odrediti očekivana dužina trajanja učinaka, odluka o dužini trajanja terapije mora se doneti pojedinačnom procenom za svaku osobu.

Potencijalni neželjeni efekti

Relativno čestu nuspojavu alergenske imunoterapije predstavljaju lokalne reakcije nakon primene alergena – otok i bolnost na mjestu injekcije (SCIT), odnosno svrab i otok sluznice usne šupljine i jezika te iritacija grla (SLIT). Takve tegobe uglavnom su blage, povlače se spontano ili uz antihistaminik te ne ometaju dalji tok terapije. Obično se javljaju u početku terapije, a kasnije su sve slabijeg intenzitetai postepeno nestaju.

Sistemske alergijske reakcije izuzetno su retke uz kvalitetne, dobro standardizovane i fizikalno-hemijskim metodama modifikovane alergenske ekstrakte, kakvi se danas koriste. Ipak, potreban je oprez te se preporučuje opservacija nakon svake injekcije (SCIT), odnosno primena prve doze u prisustvu lekara (SLIT).
Sistemske reakcije, iako obično blage, nešto su učestalije kod alergijske imunoterapije otrovima opnokrilaca.
Budući da su alergeni široko rasprostranjene materije kojima smo izloženi u svakodnevnom životu, kod alergijske imunoterapije ne postoji opasnost od oštećenja pojedinih organa ili organskih sistema, kao niti od interakcija s drugim lekovima.

Alergijska imunoterapija se ne započinje kod bolesnika s akutnim zloćudnim i aktivnim autoimunim bolestima. Međutim, kada se postigne stabilno stanje tih bolesti, terapija se može sprovesti.
Takođe se ne preporučuje započinjanje terapije za vreme trudnoće, ipak ako je ona započeta već pre i urednog je toka, u trudnoći se može nastaviti.

Zaključak

Alergijska imunoterapija jedini je oblik lečenja alergija koji deluje na uzrok, a ne na posledicu alergijske reakcije.
Tokom terapije dolazi do preusmeravanja imunološkog odgovora na alergen, a konačni rezultat je postizanje tolerancije, odnosno kliničke nereaktivnosti prema tom alergenu. Time se značajno smanjuju simptomi alergijskih bolesti i potreba za simptomatskim lekovima.
Ranim uvođenjem terapije sprečava se napredovanje bolesti prema težim oblicima, kao i nastanak novih senzibilizacija.
Kod osoba preosetljivih na otrove opnokrilaca, postiže se izostanak sistemskih alergijskih reakcija u slučaju ponovnih uboda.

Za uspeh terapije ključno je dobrim dijagnostičkim postupkom odrediti da li je osoba pogodna za ovaj oblik lečenja i kojim alergenskim ekstraktom. Najčešću nuspojavu terapije predstavljaju blage lokalne reakcije nakon primene alergena. Preporučeno trajanje terapije je između tri i pet godina, a dugotrajnost postignutih učinaka je individualna.